تست رله

مقدمه

به طور کلی در مقاله رله چیست؟ در مورد مزایا، عملکرد و انواع رله صحبت کردیم و شما را با کاربرد و چکونگی کارکرد رله آشنا ساختیم. حال می خواهیم در این مقاله در مورد نحوه تست رله و اینکه چگونه یک رله را تست و تعمیر کنیم؟، بپردازیم. در تعمیرات تمامی لوازم الکتریکی نکته بسیار مهمی که برای هر تعمیرکاری بسیار حائز اهمیت است، تست رله و قطعات الکترونیکی می باشد. رله یکی از مهمترین قطعات الکترونیکی است که در خودرو ها، سیستم ‌های اتوماسیون خانگی، لوازم خانگی و بسیاری از کاربردهای دیگر برای قطع و وصل تغذیه دستگاه مورد استفاده قرار می گیرد. ما در این مقاله می خواهیم شما را با تمام ابزار و تکنیک های جدید در تست رله آشنا کنیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

تست رله

برای آموزش تست رله الکترونیکی، بهتر است بدانید که رله ها یک نوع سوئیچ الکتریکی هستند که از آن برای کنترل مسیر عبور جریان الکتریکی مدار در سیستم های برقی، لوازم خانگی، خودرو، تجهیزات صنعتی، کامپیوترهای دیجیتال و … از طریق جریان الکتریکی استفاده می شود. بنابراین برای اطمینان از عملکرد صحیح آنها، تست درست و اصولی رله های الکتریکی امری بسیار مهم و ضروری به شمار می رود. با تست رله می توانید قبل از خرابی به شناسایی و رفع مشکلات بپردازید. در ضمن تست رله به بهبود عملکرد سیستم ‌های الکتریکی و کاهش خطر شوک الکتریکی و آتش ‌سوزی کمک می کند.

ساده ترین روش برای تست رله به این صورت است که ولتاژ یک باتری قلمی 12 ولتی را به دو پایه A و B رله متصل نمائید. اگر صدای ( تق) شنیدید رله سالم است، در غیر این صورت رله معیوب می باشد.

رله چیست؟

رله (Relay) یک کلید الکتریکی بسیار سریع است که در مدارات الکتریکی همانند یک کلید ساده عمل می کند ولی با این تفاوت که در رله باز و بسته شدن مدار به وسیله جریان الکتریکی استفاده می شود. اجزای الکتریکی رله از دو پایه نرمال بسته و نرمال باز، دو پایه سیم پیچ و یک پایه com تشکیل شده است. روش کنترل باز و بسته شدن رله ها به صورت ، مکانیکی، حالت جامد یا SSR، حرارتی، مغناطیسی، الکترواستاتیکی و … امکان پذیر می باشد. رله ها دارای انواع گوناگونی هستند که عملکرد هرکدام از رله ها از لحاظ کارایی با هم متفاوت می باشند.

فروشگاه راد الکتریک نماینده سلدوک SSR در ایران است که به صورت انحصاری وظیفه توزیع محصولات Celduc فرانسه در سراسر ایران را بر عهده دارد. تمامی محصولات Celduc شرکت راد الکتریک از طریق نمایندگی رله سلدوک لاله زار که در خیابان تهران واقع شده، عرضه می گردد.

انواع رله الکترونیکی SSR براساس نوع و کارکرد شامل موارد ذیل می باشد :

• رله پی ال سی / PLC
• رید رله یا رید سوئیچ شیشه ای (رله مغناطیسی)
• رله مینیاتوری یا رله کوچک
• رله قدرت یا رله آمپر بالا
• رله روبردی
• رله برد
• رله کتابی یا رله تخت
• رله کنترل فاز
• رله کنترل سطح مایعات

نحوه تست رله

قبل از اینکه با طریقه تست رله ها آشنا شوید، بهتر است که بدانید رله یک سوئیچ الکتریکی است که برای کنترل مسیر جریان الکتریکی در مدار مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین برای عملکرد صحیح و مطمئن رله به صورت درست و اصولی، از روش تست رله استفاده می کنیم. بهترین روش برای آموزش کاربردی تست رله، مولتی متر است که با به صدا در آمدن بوق از مولتی متر به راحتی می توانید از درستی عملکرد رله مطلع شوید. برای آشنایی بهتر رله ها ابتدا باید با ساختار کلی رله که متشکل از یک بوبین (سیم پیچ) و کنتاکت های NO (Normal Open) و NC (Normal Close) می باشد، آشنا شوید.

نحوه تست رله به این گونه است که ابتدا باید تستر مولتی متر را در حالت تست بوق یا تست اهم قرار داده و با اتصال پراب ها بر روی دو پایه بوبین، مولتی متر مقدار کمی اهم را به ما نشان خواهد داد. یعنی سیم پیچ یا بوبین دچار قطعی نبوده و به درستی کار می کند. برای تست درستی تیغه باز رله NO (Normal Open) بهتر است از یک منبع تغذیه یا باتری قلمی 12 ولتی به عنوان ابزار تست رله استفاده کنیم. سپس ولتاژ باتری را به دو سر بوبین متصل کرده و عملکرد تیغه ها (کنتاکت ها) را از طریق مولتی متر مورد بررسی قرار می دهیم. در نتیجه مولتی متر را در حالت بیزر میذاریم و با اعمال شدن ولتاژ باتری به بوبین رله باید صدای هشدار بیزر مولتی متر شنیده شود که عملکرد درست تیغه باز (کنتاکت ها) را می رساند. تست درستی تیغه بسته رله NC (Normal Close) هم مانند تست سلامت تیغه باز رله NO (Normal Open) می باشد ولی با این تفاوت که با اتصال ولتاژ باتری به بوبین رله صدای بیزر مولتی متر را نخواهیم داشت. این روش تست رله، معمولا برای انواع رله های الکترونیکی یکسان است که می توان به سلامت و عملکرد صحیح انواع رله الکترونیکی پی برد.

تکنیک های مهم در هنگام تست رله

رله نوعی سوئیچ یا کلید الکتریکی است که از آن برای کنترل جریان الکتریکی در سوئیچینگ مدارت (ON /OFF) به کار می رود. برای اطمینان از عملکرد درست و صحیح رله ها به نکات مهم در انجام تست رله که در موارد زیر آمده است، دقت نمائید.

نکات مهم در انجام تست رله الکترونیکی

• ابزار تست رله : برای تست رله به یک ولتاژ شبیه ساز، مولتی متر، منبع تغذیه، سیم ‌های جامپر و سایر ابزارهای لازم نیاز دارید.
• تست ولتاژ و جریان بوبین (سیم پیچ) : برای تست بوبین رله، استفاده از مولتی متر ضروری می باشد. در ضمن ولتاژ و جریان باید با ولتاژ و جریان مشخص شده در مشخصات رله مطابقت داشته باشد.
• تست مقاومت کنتاکت ها (تیغه ها ) : با استفاده از مولتی متر می توانید میزان مقاومت کنتاکتور ها را اندازه گیری نمائید.
• تست عیب یابی: این تست برای شناسایی هرگونه مشکل در رله مانند عدم فعال شدن، فعال بودن دائمی یا جرقه زدن انجام می ‌شود.
• رعایت نکات ایمنی : رله ها در هنگام تست کردن ممکن است که داغ شوند و یا جرقه بزنند، برای ایمنی کار لازم است که قبل از شروع هرگونه کار بر روی رله، برق را قطع کرده و از عینک و دستکش ایمنی برای محافظت خود در برابر جرقه و شوک الکتریکی استفاده نمائید.

مدار راه انداز رله

رله ها یکی از مهمترین اجزای الکتریکی در مدارات هستند که برای کنترل جریان با توان بالا از یک سیگنال الکتریکی ضعیف‌ تر استفاده می کنند. مدار راه انداز رله یک مدار الکتریکی است که وظیفه فرمان دادن به رله را بر عهده دارد. مدار راه انداز رله به شما این امکان را می دهد که از سیگنال های کنترلی با ولتاژ و جریان پایین برای کنترل جریان های بالا در مدار استفاده نمایید. مدار فرمان در برخی از برد های پیشرفته و پیچیده تر مانند برد یخچال و پکیج، میکرو کنترلر است که به رله ها فرمان می دهد تا باز و بسته شود تا مصرف کننده های برقی شما را خاموش و روشن نمایند. ولی در بعضی از برد های ساده تر مانند محافظ یخچال و بردهای تایمر راه پله ها، آی سی های کنترلی وجود دارند که وظیفه فرمان دادن به رله را بر عهده دارند و عملکرد آنها هیچ گونه فرقی با مدار فرمان میکرو کنترلر ندارند. مدار راه انداز رله دارای انواع مختلفی هستند که می توان به دیود، ترانزیستور، اپتوکوپلر، رله حالت جامد یا SSR و … اشاره نمود.

مدار راه انداز رله با ترانزیستور از رایج ترین نوع مدار راه انداز رله است که از ترانزیستور برای قطع و وصل کردن رله و تقویت سیگنال کنترلی استفاده می کنند. شما می توانید از یک رله حالت جامد یا SSR به جای رله الکترو مکانیکی به عنوان مدار راه انداز رله استفاده نمائید. زیرا رله الکترونیکی SSR از نظر ابعاد کوچکتر از رله های الکترو مکانیکی هستند و سریعتر و  قابل اعتمادتر کنترل می شوند. هنگام ساخت مدار با رله حتما از سیم کشی مناسب همراه با درجه بندی جریان کافی و قطعات با کیفیت بالا استفاده نمائید. مدار را به درستی مونتاژ کرده و قبل از روشن کردن آن را به دقت مورد بررسی قرار دهید. مدار راه انداز رله در کنترل موتور ها، کنترل روشنایی، سیستم های حفاظتی و … کاربرد دارند.

تمام روش های اصولی تست رله

رله یک قطعه الکترونیکی است که ساختار کلی آن متشکل از دو بخش بوبین و کنتاکت می باشد. برای تست رله روش های اصولی وجود دارد که می توان به تست اهمی بوبین رله و تست اهمی تیغه های رله (کنتاکت ها) اشاره نمود. برای تست بوبین رله به روش اهمی ابتدا مولتی متر را بر روی حالت تست اهم و یا بیزر قرار می دهیم و با اتصال پراب ها به دو سر بوبین بر روی نمایشگر مولتی متر مقدار حدود 4 تا 20 اهم را نشان می دهد که در این حالت بوبین رله تست شده و دچار قطعی نمی باشد. برای تست رله الکترونیکی با روش درست و دقیق تر بهتر است که با ولتاژ تست شود. روش تست ولتاژی بوبین و کنتاکت های رله یک روش درست و اصولی است که سالم بودن رله را نشان می دهد. برای تست سلامت تیغه باز رله (Normal Open) از یک منبع تغذیه یا باتری 12 ولت استفاده می کنیم.

حال ولتاژ باتری را به دو سر بوبین متصل کرده و از طریق مولتی متر عملکرد تیغه ها (کنتاکت ها) را مورد بررسی قرار می دهیم. سپس، مولتی متر را در حالت بیزر می گذاریم که با اعمال شدن ولتاژ باتری به بوبین رله باید صدای بوق بیزر مولتی متر شنیده شود که با این کار عملکرد درست تیغه باز را می رساند. تست سلامت تیغه بسته رله NC (Normal Close) هم مانند تست سلامت تیغه باز است، ولی با این تفاوت که با اتصال ولتاژ به بوبین صدای هشدار از سمت بیزر مولتی متر را نخواهیم داشت و تنها مقدار OL بر روی نمایشگر مولتی متر نمایش داده خواهد شد.

تست رله و کاربرد آن در بردهای الکترونیکی

رله ها از مهمترین قطعات در بردهای الکترونیکی هستند که برای کنترل جریان الکتریکی در مدار، محافظت از مدارها و اتصال مدار های مختلف به کار می رود. کاربرد رله ها در برد های الکترونیکی شامل کنترل روشن و خاموش شدن موتورها، محافظت از مدار، کنترل روشنایی و رابطه بین مدارهای مختلف می باشد.

تست رید رله

رید رله (reed relay) یا رید سوئیچ (reed switch ) یک قطعه مکانیکی است که با قرار گرفتن در میدان مغناطیسی تیغه های درونی رید رله حرکت کرده و عملکرد باز و بسته را انجام می دهد. برای تست رید رله در حالت تیغه باز، کافی است که مولتی متر را در حالت بیزر قرار داده و با اتصال پراب ها به پایه های رید رله یا رله مغناطیسی خواهیم دید که صدای بوقی شنیده نمی شود و بر روی نمایشگر علامت OL نشان داده می شود. ولی زمانی که رید سوئیچ را در یک میدان مغناطیسی قرار می دهیم، صدای بوق بیزر مولتی متر شنیده خواهد شد که این عملکرد سالم بودن تیغه های رید رله را نشان می دهد.

تست رله سه فاز

از رله های سه فاز در سیستم‌ های الکتریکی پر قدرت جهت کنترل جریان و محافظت از تجهیزات الکتریکی در برابر اتصال کوتاه، اضافه بار و سایر خطرات احتمالی استفاده می شوند. عملکرد صحیح رله سه فاز برای امنیت و کارایی تجهیزات الکتریکی یک امر لازم و ضروری به شمار می رود. به همین دلیل تست رله سه فاز برای اطمینان از عملکرد صحیح آنها بسیار مهم است. برای انجام تست رله سه فاز به تجهیزاتی مانند مولتی متر، منبع تغذیه سه فاز، ولتاژ شبیه ساز سه فاز، سیم های جامپر و ابزار های دیگر نیاز داریم. تست عملکرد رله سه فاز شامل تست ولتاژ و جریان سیم پیچ، تست مقاومت کنتاکت و تست عملکرد در شرایط مختلف می باشد. در تست ولتاژ و جریان سیم پیچ ابتدا باید ولتاژ و جریان سیم پیچ هر فاز را با استفاده از مولتی متر در حالت ولتاژ و یا جریان برق AC اندازه گیری نماییئ. در ضمن برای تست مقاومت کنتاکت، ابتدا مقاومت کنتاکت هر فاز را با استفاده از مولتی متر در حالت مقاومت اندازه گرفته که این مقاومت باید در محدوده مشخص شده در مشخصات رله باشد.

دلایل معیوب شدن رله ها چیست؟

رله ها هم مانند هر قطعه الکتریکی دیگری، ممکن است که با گذشت زمان معیوب شوند و از کار بیفتد. با این حال دلایل متعددی برای خرابی رله ها وجود دارد که از مهمترین آن را میتوان به گرمای بیش از حد، اضافه بار، فرسودگی و پارگی، صاعقه، مشکلات سیم کشی، کنترل کیفیت ضعیف و … اشاره نمود. از جمله علائم معیوب شدن رله شامل عملکرد نامنظم، گرمای بیش از حد، بوی سوختگی، جرقه زدن، صدای غیر معمول می باشد. اگر هر یک از این علائم را در رله مشاهده کردید، فوراً آن را تعویض نمائید.

راهنمای انتخاب ابزارهای مناسب برای تست رله

برای انتخاب ابزار های مناسب برای تست رله به نوع رله و کاربرد آن بستگی دارد. از رایج ترین ابزارها برای تست رله می توان به موارد زیر اشاره نمود.

1. ولتاژ شبیه ساز

با شبیه سازی شرایط مختلف ولتاژ و جریان امکان تست رله در شرایط مختلف بدون نیاز به منبع تغذیه را دارد. با استفاه از این ولتاژ شبیه سار به راحتی می توان ولتاژ و جریان را به صورت دقیق تنظیم نمود.

2. مولتی متر

ابزاری بسیار کاربردی جهت اندازه گیری ولتاژ، جریان و مقاومت می باشد که استفاده از آن برای تست رله و سایر تجهیزات الکتریکی مفید است.

3. منبع تغذیه

با استفاده از منبع تعذیه به راحتی می توانید در حین تست رله، برق مورد نیاز رله را تامین نمود. از این ابزار برای تست رله هایی که به ولتاژ و جریان بالا نیاز دارند، استفاده می شود.

4. نرم افزار تست رله

از نرم افزار تست رله برای کنترل ولتاژ شبیه ساز، مولتی متر و سایر تجهیزات تست و تجزیه و تحلیل داده های تست به کار می رود. این نرم افزار، قابلیت تجزیه و تحلیل داده ها و تهیه گزارش های تست به صورت خودکار را داشته و قادر به تست رله به صورت خودکار می باشد.

رله حالت جامد یا SSR چیست؟

رله اس اس آر SSR یا رله حالت جامد (Solid State Relay) نوعی رله الکترونیکی است که جهت باز و بسته شدن جریان الکتریکی در مدارات برخلاف رله مکانیکی از قطعات نیمه هادی مانند ترایاک یا ترانزیستور استفاده می کند. این نوع رله SSR فاقد کنتاکت های متحرک بوده که همین امر میزان سرعت سوئیچینگ و طول عمر رله SSR را افزایش داده است. در انتخاب رله حالت جامد SSR مناسب، بهتر است که از برند های معتبر و شناخته شده مانند SSR Celduc سلدوک فرانسه، SSR Crouzet کروزت فرانسه و SSR Crydom کرایدوم مکزیک خریداری شود، زیرا برند های معتبر و شناخته شده از کیفیت بالا و طول عمر بیشتری نسبت به برندهای کم شناخته شده دارند.

در ضمن برای خرید و قیمت رله SSR به عوامل مختلفی مانند نوع رله از نظر تک فاز و سه فاز و یا AC/DC بودن، برند های معتبر و شناخته شده مانند رله سلدوک Celduc فرانسه / کروزت Crouzet فرانسه و کرایدوم Crydom مکزیک، ولتاژ خروجی، جریان مصرفی و تعداد کنتاکت های آن و … توجه نمایید. قیمت رله SSR با ولتاژ و جریان بالاتر گران ‌تر از رله‌ SSR با ولتاژ و جریان پایین ‌تر می باشند. قابل ذکر است که قیمت رله SSR تک فاز ارزان‌ تر از رله SSR سه فاز هستند.

طریقه تست رله SSR

با توجه به انواع رله الکترونیکی SSR که از لحاظ کنترل ورودی جهت راه اندازی و سیگنال سوئیچینگ خروجی برای کاربردهای مشخص و خاص مورد استفاده قرار می گیرند به چند نمونه اصلی تقسیم بندی می شوند.

1. کنترل ورودی ( تحریک برای راه اندازی ) رله اس اس آر SSR شامل 3 الی 32 ولت DC و یا 20 الی 280 ولت AC و یا 0 الی 10 ولت DC و یا 4 الی 20 میلی آمپر و یا با پتانسیومتر می باشد.
2. کنترل خروجی ( به نسبت سیگنال ورودی قطعه متصل ) رله SSR عبارتند از 12 الی 660 ولت AC و یا 0 الی 600 ولت DC و یا 115 الی 510 ولت AC می باشد.

که هریک از این مدل های فوق می تواند تک فاز و یا سه فاز باشد که براساس نوع بار( مقاومتی و یا موتوری) متصل به آنها تقسیم بندی می شوند و سپس به نسبت جریان (A) مصرفی قطعات متصل و مرتبط به آنها مشخص می گردد.

جهت تست رله الکترونیکی SSR که در مطلب بالا به آن اشاره شده است، می بایست با توجه به مشخصات فنی رله براساس نوع ولتاژ یا سیگنال ورودی (تحریک) و درست بودن قطب بندی (پلاریته) از لحاظ مثبت یا منفی بودن و همچنین فاز و نول ترمینال های ورودی رله، سیم بندی انجام گیرد. حال می خواهیم با نحوه تست رله SSR با مولتی متر آشنا شویم.

رله حالت جامد یا SSR تک فاز دارای دو ترمینال کنترل ورودی ( input ) و دو پایانه برق خروجی ( Output ) می باشد. اگر پراب های مولتی متر را بر روی پایانه های برق ( AC ) قرار دهیم و حالت مولتی متر را بر روی تست اهم تنظیم کنیم، مقاومت را با علامت OL نشان می دهد که این به معنی مدار باز است و مشکلی وجود ندارد. حال اگر یک باتری یا منبع تغذیه 24 ولتی را به پایانه های کنترل ورودی SSR متصل کنیم و به محض روشن شدن منبع تغذیه چراغ LED رله الکترونیکی اس اس آر SSR روشن شده و جریان را از طریق مدار الکتریکی داخلی یا کنتاکت باز هدایت می کند. با هدایت شدن جریان الکتریکی در مدار رله SSR مولتی متر مقاومت صفر را بر روی نمایشگر خود نشان می دهد و صدای بوق از بیزر مولتی متر شنیده می شود که این بدان معنی است، SSR به خوبی کار می کند.

اکنون این سوال به وجود می آید که که چرا مولتی متر مقاومت صفر را نشان می دهد؟ قبل از پاسخ دادن به این سوال، یک نکته خیلی مهم در اینجا ذکر می شود که اگر مولتی متر را در حالت تست اهم قرار دهیم در سراسر پراب های آن ولتاژ 1.5 ولت DC وجود خواهد داشت. حال مدار داخلی رله SSR را مورد بررسی قرار می دهیم. اگر 24 ولت DC را بر روی کنتاکت های کنترل ورودی آن اعمال کنیم جریان DC از طریق اپتاسیلاتور آن جریان می یابد و دیاک DIAC عکس داخلی آن را روشن می کند که دروازه ترایاک TRAIC را راه اندای می کند و شروع به هدایت جریان می کند. زیرا پراب های مولتی متر حدود 1.5 ولت DC دارند، بنابراین باعث می شود جریان از طریق ترایاک عبور کند. در رله حالت جامد یا SSR از آنجایی که ترایاک مقاومت صفر را در برابر جریان ارائه می دهد. بر روی نمایشگر مولتی متر یا تست ولتاژ علامت صفر نشان داده شده و هشدار بیزر آن به صدا در می آید.

کلام آخر

در ابتدای این مقاله سعی کردیم شما را با رله و انواع آن آشنا کنیم و در ادامه به تست رله و نحوه تست رله SSR با مولتی متر مرود بررسی قرار دادیم. در واقع رله ها نقش بسیار مهمی را در کاربردهای صنعتی دارند، بنابراین عملکرد درست و صحیح رله ها در عملکرد موفقیت آمیز سیستم های الکتریکی بسیار تاثیر گذار است. با تست رله و نحوه عملکرد آنها می توانید از عملکرد درست رله ها و محافظت از تجهیزات الکتریکی خود اطمینان حاصل نمائید. همانطور که در مطالب بالا ذکر کردیم، رله ها هم ممکن است مانند هر قطعه الکتریکی دیگری بر اثر گرمای بیش از حد، اضافه ولتاژ، فرسودگی و پارگی، صاعقه، مشکلات سیم کشی، کنترل کیفیت ضعیف و … خراب شوند و از کار بیافتد و باید فوراً آن را تعویض نمود.

در نهایت، از شما ممنون هستیم که همراه ما بودید. اگر مایل به خرید رله SSR سلدوک، رله SSR کروزت و یا رله اس اس آر کرایدومهستید، می توانید از فروشگاه راد الکتریک که تنها نمایندگی سلدوک فرانسه Celduc، کروزت فرانسه Crouzet و کرایدوم مکزیک Crydom در ایران است، خرید خود را ثبت نمایید. بنابراین هنگام انتخاب و خرید رله الکترونیکی SSR، پیدا کردن یک توزیع کننده قابل اعتماد کار دشواری است. شرکت فنی و مهندسی راد الکتریک با سابقه ی درخشان خود در حوزه برق و الکترونیک، خدمات فروش رله را همراه با کیفیت خوب و قیمت مناسب به مشتریان ارائه می دهد.